Pontifex Maximus

Pontifex Maximus

Der Titel Pontifex Maximus (lat. für Oberster Priester; zur Etymologie siehe Pontifex) bezeichnete ursprünglich den obersten Wächter des altrömischen Götterkults (Oberster Priester) und ging später auf die römischen Kaiser und schließlich auf die Päpste über.

Inhaltsverzeichnis

Entwicklung des Titels

Der Pontifex Maximus war der Ranghöchste im Priesterkollegium der pontifices im Römischen Reich. Seit dem 3. Jahrhundert v. Chr. wurde sein Amt durch die Wahl in einer speziellen Volksversammlung vergeben. Der Pontifex Maximus hatte offenbar die Oberaufsicht über alle sakralen Angelegenheiten in Rom, insbesondere über die Priesterinnen der Vesta. Sein Amtssitz war die Regia auf dem Forum Romanum.

Laut Cicero führte der Pontifex Maximus einst auch die annales maximi, in denen wichtige religiöse und politische Ereignisse nach Jahren geordnet gelistet worden seien. Der Pontifex Maximus war in Rom jedenfalls auch für den Kalender zuständig; die pontifices mussten in republikanischer Zeit nach Bedarf Schalttage einfügen, wenn sich zu große Verschiebungen ergeben hatten. Allerdings nicht in seiner Funktion als Pontifex Maximus, die er auch innehatte, sondern als Römischer Diktator, führte Gaius Iulius Caesar im Jahr 46 v. Chr. den Julianischen Kalender ein, der dieses Problem beseitigte. Die letzten Pontifices Maximi zur Zeit der Römischen Republik waren Gaius Iulius Caesar und Marcus Aemilius Lepidus. Nach Lepidus' Tod wurde 12 v. Chr. Caesars Adoptivsohn Augustus neuer Pontifex Maximus, und fortan hatten alle römischen Kaiser diese Funktion inne; im Falle eines Mehrkaisertums kennzeichnete sie den ranghöchsten Herrscher, bis das Oberpontifikat 238 unter Pupienus und Balbinus erstmals geteilt wurde.

Nicht wenige Forscher sind der Ansicht, der Pontifex Maximus sei vor Augustus zwar fraglos einer der angesehensten Priester Rom gewesen, aber erst in der Kaiserzeit zum obersten Aufseher der römischen Kulte geworden, da der Inhaber des Amtes nun ja als Kaiser zugleich stets auch der mächtigste Mann im Reich war. Nicht zu verwechseln ist die Rolle des Kaisers als Priester übrigens mit seiner Verehrung im Rahmen des Kaiserkultes.

Mit der Christianisierung des Reiches verlor das Amt zunächst seine Bedeutung. Nach Konstantin erscheint die Bezeichnung nur noch selten in der kaiserlichen Titulatur, seit Kaiser Gratian dann überhaupt nicht mehr, auch wenn sich noch Kaiser Anastasius 516 in einem Schreiben an den römischen Bischof als pontifex bezeichnete und damit seinen Anspruch unterstrich, in kirchliche Angelegenheiten eingreifen zu dürfen (Hormisd. epist. 12). Dies war kein Zufall, denn zu diesem Zeitpunkt hatten die römischen Bischöfe begonnen, den vakanten Titel selbst zu führen: Der erste Bischof von Rom, der den Titel Pontifex Maximus wieder aufgriff, war Papst Leo der Große (440–461) gewesen. Unter Gregor dem Großen wurde der Begriff dann fester, wenngleich eigentlich inoffizieller Titel der Päpste der römisch-katholischen Kirche.

Der offizielle Titel „Summus Pontifex” als Bestandteil der päpstlichen Titulatur stellt höchstwahrscheinlich eine wörtliche lateinische Übersetzung des griechischen ἀρχιερεύς μέγιστος dar, das in der Antike seinerseits die gängige griechische Entsprechung für Pontifex Maximus gewesen war.

Bekannte Pontifices Maximi der Römischen Republik

ca. 509409 v. Chr. Caius Papirius (Historizität umstritten) D. H. 3.36
ca. 460–440 v. Chr. Quintus Furius (Historizität umstritten) Liv. 3.54.5; Diod. 12.35.1; CIL 9.3823
ca. 431–420 v. Chr. Aulus Cornelius Cossus Liv. 4.27.1, 4.31.5, 4.33.7–8, 4.34.4–5, 4.44.11–14
ca. 420–397 v. Chr. Marcus Folius Liv. 5.41.3
ca. 397–390 v. Chr. Spurius Minucius Augurinus Liv. 4.44.1–3, Plu. de inim. util. 6
ca. 390 v. Chr. Marcus Fabius Vibulanus Liv. 5.51.4
ca. 332 v. Chr. Publius Cornelius Calussa Liv. 25.5.4
ca. 304 v. Chr. Cornelius Barbatus Liv. 9.46.6
ca. 254–243 v. Chr. Tiberius Coruncanius Liv. Per. 18; Cic. Dom. 54; N. D. 1.41, 3.2; Brut. 14
ca. 243–221 v. Chr. Lucius Caecilius Metellus Plin. nat. 7.43.139–141; Liv. Per. 19; Cic. Sen. 9.30; Val. Max. 1.1.2, 8.13.2; Tac. ann. 3.71
ca. 221–213 v. Chr. Lucius Cornelius Lentulus Caudinus Liv. 22.10.1, 25.2.2
212–183 v. Chr. Publius Licinius Crassus Dives Liv. 25.5.2–3, 27.6, 31.9, 34.44, 36.2, 37.51, 39.46; Val. Max. 1.1.6
183–180 v. Chr. Gaius Servilius Geminus Liv. 40.42.8–11
180–152 v. Chr. Marcus Aemilius Lepidus Liv. 32.7.15, 37.43, 40.42, 41.27; Per. 48; Val. Max. 4.2.1, 6.6.1; Cic. Sen. 17; Plb. 23.1; 32.22
150–141 v. Chr. Publius Cornelius Scipio Nasica Corculum Liv. Per. 48; Cic. Sen. 14; Aug. C. D. 1.30
141–132 v. Chr. Publius Cornelius Scipio Nasica Serapio Plu. T.G. 21; Cic. Flac. 31; Tusc. 4.23.51; Val. Max. 1.4.2; App. BC 1.16; Vell. 2.3.1
132–130 v. Chr. Publius Licinius Crassus Dives Mucianus Cic. Sen. 14; Phil 11.8; Orat. 1.37.170, 1.56.240; Brut. 26.98; Gell. 1.13; Plu. TG 9.1
130–ca. 115 v. Chr. Publius Mucius Scaevola Cic. Dom. 53.136; Orat. 2.12.52; Leg. 2.21.52; N. D. 1.41.115
114–ca. 103 v. Chr. Lucius Caecilius Metellus Delmaticus Asc. pp. 45.23–27, 46.5; Macr. Sat. 1.10.5; Cic. Scaur. 46.47; Plin. nat. 11.65.174
ca. 103–89 v. Chr. Gnaeus Domitius Ahenobarbus Suet. Nero 2; Cic. Deiot. 11.31; Liv. Per. 67; Val. Max. 6.6.5
ca. 89–82 v. Chr. Quintus Mucius Scaevola Cic. Leg 2.19.47; 21.52–53; N. D. 3.32.80; Amic. 1.1; Off. 3.17; Brut. 90.311; Liv. Per. 86; Asc. pp. 14.67; Gel. 5.19
ca. 81–63 v. Chr. Quintus Caecilius Metellus Pius D.C. 37.37; Plu. Caes. 7.1; A. Vict. De vir ill. 63.3; Asc. pp. 79.22-23
63–44 v. Chr. Gaius Iulius Caesar D. C. 37.37.1; Vell. 2.43.3
44–12 v. Chr. Marcus Aemilius Lepidus Macr. 3.13.11; Cic. Resp. 6.1; Liv. Per. 117; D.C. 44.53, 54.27, 56.38; Suet. Oct. 34; Vell. 2.63

Literatur

  • Richard D. Draper: The Role of the Pontifex Maximus and Its Influence in Roman Religion and Politics. Inaugural-Dissertation. Ann Arbor 1988
  • Konrat Ziegler: Pontifex. In: Der kleine Pauly, Bd. 4 (1972), Sp. 1046–1048.

Weblinks


Wikimedia Foundation.

Игры ⚽ Нужно решить контрольную?

Schlagen Sie auch in anderen Wörterbüchern nach:

  • Pontifex Maximus — Monarchie romaine 753 – 509 av. J. C. République romaine 509 – 27 av. J. C. Empire romain 27 av. J. C. – 476 Empire byzantin 395 – 1453 …   Wikipédia en Français

  • PONTIFEX Maximus — apud eosdem Romanos, dicebatur unus ille, qui reliquorum supremus erat, a Numa itidem institutus, cui, ut Dionys. l. 2. tradit, maximarum rerum, quae ad sacra et Religionem pertinent, curam iudiciumque commisit, eumque vindicem esse iussit… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Pontifex Maximus — The Pontifex Maximus was the high priest of the Ancient Roman College of Pontiffs. This was the most important position in the Ancient Roman religion, open only to patricians until 254 BC, when a plebeian first occupied this post. A distinctly… …   Wikipedia

  • Pontifex maximus — Der Titel Pontifex Maximus[1] (lat. für „oberster Brückenbauer”, evtl. auch „oberster Pfadbahner”; zur Etymologie siehe Pontifex), bezeichnete ursprünglich den obersten Wächter des altrömischen Götterkults (Oberster Priester) und ging später auf… …   Deutsch Wikipedia

  • Pontifex Maximus — El emperador Augustus con las vestimentas de Pontifex Maximus. En la Antigua Roma, el título de Pontifex Maximus se le otorgaba al principal sacerdote del colegio de Pontífices, y era el cargo más honorable en la religión romana, al que… …   Wikipedia Español

  • Pontifex maximus — Monarchie romaine 753 – 509 av. J. C. République romaine 509 – 27 av. J. C. Empire romain 27 av. J. C. – 476 Empire byzantin …   Wikipédia en Français

  • Pontifex Maximus — Bischof von Rom; Nachfolger Petri; Kirchenoberhaupt (der katholischen Kirche); Patriarch von Alexandria; Stellvertreter Christi auf Erden; Papst; Kirchenfürst; Pontifex (umgangssprachlich) * * * Pọn|ti|fex mạ|xi|mus …   Universal-Lexikon

  • Pontifex maximus — Pon|ti|fex ma|xi|mus der; , ...ifices [...tse:s] ...mi <aus gleichbed. lat. pontifex maximus>: 1. oberster Priester im alten Rom. 2. (ohne Plur.) Titel der röm. Kaiser. 3. (ohne Plur.) Titel des Papstes …   Das große Fremdwörterbuch

  • Pontifex Maximus —    / Pontifex Summus  (лат. верховный понтифик) титул папы, начиная с понтификата Льва Великого (440 461) …   Вестминстерский словарь теологических терминов

  • pontifex maximus — /ˌpɒntəfɛks ˈmæksəməs/ (say .pontuhfeks maksuhmuhs) noun 1. See pontifex. 2. the pope. {Latin: greatest pontifex} …  

Share the article and excerpts

Direct link
Do a right-click on the link above
and select “Copy Link”